Roma İmparatorluğu Egemenliği Altında Dört İncil’in Yazılışı’nın Tarihsel Süreci-10

11.Matta

Filistinli bir yahudi olan MATTA’nın. mesleği tahsildarlık ve gümrük memurluğudur. Matta İsa’ya talebe olarak, Hristiyanlığı seçmiştir. Tahsildarlık yaptığına göre, belli düzeyde eğitim görmüş olması gerekir. Hristiyanlığı yaymak için çalışmıştır.¹ Bazıları tarafından Mabed’in yetmişteki yıkılışının sonunda yazılmıştır.² İncil sıralamasında birinci sırada yer alması onun ilk olarak yazılmış olmasından kaynaklandığı kabul edilmekteydi. Ancak artık biraz sonra göreceğimiz üzere, Markos en eski İncil olarak kabul edilir. Bu İncil’in üç kaynaktan derlenmiştir. Birincisi Aramca bir metin olup, Kudüs cemaati hakkındaki bilgileri içermektedir. Bu Aramca kaynağın havari Matta olması da, muhtemeldir. Bu bilgilerin, doğrudan Matta tarafından kaleme alınmadığı bir redaktör tarafından son halinin verildiği söylenir. Ancak, bu metnin havari Matta ile bir ilişkisinin olmadığı, daha sonra yazıldığı ve otorite kazandırmak için ona atfedildiği de söylenir. Aramca olarak yazılmış olan metin, daha sonra tam bir tercüme olmaksızın Yunancaya adaptasyonu yapılmıştır. Dolayısıyla aslı Aramca olsa da, bugün elimizde bulunan metnin en eski nüshası Yunanca’dır ve Aramca nüshası yoktur.³

II. asırdan itibaren kilise tarafından resmen kabul edilmiş olan bu incilin Antakya’da, Yunanca olarak yazıldığı kabul edilen Matta incilinin büyük bir kısmı, Matta tarafından yazılmakla beraber, Luka ve Matta ortak bir kaynaktan yararlanmışlardır. Matta İncilinin Markos’la da ortak yönleri vardır.⁴ Yeni Ahidin ilk kitabını; Matta İncili teşkil etmektedir. Matta İncili, olayları detaylı anlatmaktadır. Bazı Hıristiyan bilginleri, Matta’nın, İncilini, Filistin’de yaşayan ve Yahudilikten Hristiyanlığa gelen Hristiyanlar için yazdığını tahmin etmektedirler.⁵

Matta İncilinin yazılış tarihi üzerinde İhtilaf edilmektedir. Bu incilin miladi 80 yıllarında yazıldığı kabul edilmektedir. Matta İncilini yazan Matta, havarilerdendir. Böylece Matta, ilk İncil yazan Havarilerden biridir. Matta incili, 28 Bab’tır.⁶ Bu kabul edilişin büyük nedeni İncil’den Matta’nın 80 civarında Suriye’de yazıldığı bilim adamları tarafından beyan edilmesidir. ⁷

Yukarı da geçtiği gibi İnciller yazdıkları kişinin adını almıştır. Fakat bu İncillerin yazarlarının havarilerden olup olmadığı tartışılmaktadır. Matta ile ilgili erken dönem Hıristiyan geleneği çerçevesinde ki araştırmalar gerek İnciller üzerinde yapılan metin incelemeleri, aslında sonraki dönemlerde çeşitli Hristiyan yazarlarca derlenen bu İncillerin adı geçen Havariler üzerine nitelendirildiği ortaya konulmaktadır.⁸

Matta, Hristiyanlığın yalnızca Yahudi geleneğiyle uyumlu olduğunu değil, aynı zamanda onun zirvesini teşkil ettiğini göstermeye çalışır. İsa’nın hayatında yaşadığı her olay, kutsal metinde vaat edilen şeyleri tamamlamak için meydana gelmiştir. Bu vurgularından dolayı, Matta’nın İncili’nin hedef kitlesinin Yahudi kökenli Hristiyanlar olduğu kabul edilir. Diğer İncillere kıyasla bunda daha çok Eski Ahit metinlerine yönelik atıfların bulunmuş olması da bu kanaate doğrulamaktadır.⁹

Matta, İsa’nın soy ağacı ve doğumuna ilişkin bilgileri vermekle başlar (1/23). İsa’nın vaftiz oluşunu ve Şeytan tarafından nasıl sınandığını anlattıktan sonra O’nun faaliyetlerine geçer. Kendisine gelen hastaların tümünü iyileştirdiği bazı olayları kaydeder; belirli bazı hastaları iyileştirmesinden ve diğer mucizelerinden de söz eder. Bununla beraber ağırlık, İsa’nın beş temel bölümde toplanan öğretisine verilir. Bu öğretinin odağında Göklerin Egemenliği bulunmaktadır. Göklerin Egemenliği, İncil’in diğer kısımlarında Tanrı’nın Egemenliği diye de geçer. İsa’nın ilk gelişiyle başlayan bu Egemenlik, O’nun Kral olarak dönüşüyle tamamlanacaktır. İsa’nın kimliğine gelince, Matta imalı ama kesin konuşur.¹⁰

Son bölümler İsa’nın ölümünü ve dirilişini anlatır. Ondan önce İsa, nasıl öleceğini tekrar tekrar açıklar. Son yemeğinde, «Kanım… günahların bağışlanması için birçokları uğruna akıtılan antlaşma kanıdır» der (26/28). Uzun zamandan beri onu öldürmeyi tasarlayan Yahudi önderlerin eline teslim edilir ve çarmıha gerilir. Ölür ve dirilir. Kitap, İsa’nın izleyicilerine verdiği ünlü son buyruğuyla noktalanır.¹¹

Sonuç olarak Matta incilini özetleyecek olursak Hz. İsa’nın soyağacı ve doğumuna ilişkin bilgilerle başlar. Hz. İsa’nın faaliyetlerini ve mucizelerini anlatır. Çarmıha gerilmesini ve dirilişini anlatmakla son bulur. Bu İncil’in yazarı genel olarak Matta kabul edilmekle birlikte, başkaları tarafından tamamlandığı da söylenir. Levililer soyundan olan Matta’nın, 12 Havari’den birisi olduğu ve Hz. İsa’ya bağlanmadan önce Celile vilayetine bağlı Kefernahum’ da vergi memurluğu yaptığı kabul edilir. Hz. İsa’nın vefatından sonra, H ristiyanlığı yaymak için çeşitli ülkelere seyahat yapmıştır. Habeşistan’ da bulunduğu sırada bir okla vurularak 63 veya 70 yılında öldüğü söylenir. İncil’ ini, 60 yılı civarında İbranice veya Aramca yazdığı iddia edilir; İncil’inin başkası tarafından Yunancaya çevrildiği kabul edilir.¹²

DİPNOTLAR

1. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.231
2. Karen Armstrong, İncil, s. 77
3. Aydın, Hıristiyanlık, s.43
4. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.232
5. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.232
6. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.232
7. Gündüz, “Hıristiyanlık” , s.55
8. Gündüz, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, s.179
9. Aydın, Hıristiyanlık, s.43
10. Aydın, Hıristiyanlık, s.43
11. Aydın, Hıristiyanlık, s.43
12. Bayraktar, “Üç Dinin Tarihi-Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam” s.52

KAYNAKÇA

• Armstrong,Karen, “İncil”, Çev. Ilgın Yıldız, Versus Yayınları, İstanbul 2008
• Aydın, Fuat, Hıristiyanlık, Sakarya 2015
• Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, Din Bilimleri Yayınları, Konya, 2008.
• Bayraktar Mehmet ‘’Üç Dinin Tarihi Yahudilik İslam Hıristiyanlık’’ Say yayınları  2016
• Gündüz, Şinasi, Hırisiyanlık, İsam Yayınları, Ankara 2019
• Gündüz, Şinasi, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, MilelNihal Yayınları, İstanbul 2019