Roma İmparatorluğu Egemenliği Altında Dört İncil’in Yazılışı’nın Tarihsel Süreci-13

14. Yuhanna

Kanonik inciller içerinde ki sonuncusu Yuhanna İncilidir.  Sinoptik üç İncil’den sonra son olarak dördüncü İncil’in yazarının, İsa’nın sevgili şakirdi havari Yuhanna olduğu Hıristiyan gelenek tarafından kabul edilmiştir. Ancak bugün Kutsal Kitap eleştirisi biliminin ortaya koyduğu verilerin ışığında, artık Yuhanna İncilinin havari Yuhanna ile hiçbir alakasının olmadığı kesin olarak kabul edilir.¹

100 yılından kısa bir vakit önce yazılan Yuhanna İncili, daha batıni bir hususiyete sahiptir. Yuhanna İncili özellikle de Mesih’in, dünyanın mimarlığının ilahı planı olan Tanrı’nın Kelamı ile(Logos) özdeşleştirilmesi noktasında Plantoncu felsefeden çok etkilenmiştir. Ayrıca Yuhanna İncili, Tanrı’nın hizmetkarı değil, düşmanı olarak zuhur eden İblis’in ele geçirdiği sosyal dünyaya karşı menfi bir karşı koyma düşüncesini içerir.²

Bu İncil, İlahiyatçı olduğu düşünülen Yuhanna tarafından yazılmıştır. Yuhanna İncili, düşünürlere ve mistiklere derinden tesir etmiştir. Yuhanna’nın mesleği İncil araştırmacıları tarafından balıkçılık olarak belirtirmektedir. Yuhanna’nın İncilini M.S. 65-98 yılları arasında yazdığı kabul edilmekle birlikte 194 7 yılında Kumran ‘da bulunan yazı tomarları ile Yuhanna İncili arasında oldukça benzerlik bulunmaktadır. Bu İncilin kayıp olduğu düşünülen Q incili olduğu ihtimaller dahilindedir. Yuhanna İncili, dört incil arasında en mistik olan İncil’dir.³

Yuhanna İncil’i, içeriği ve yöntemi bakımından ilk üç İncil’den oldukça farklıdır. Yuhanna İncili oldukça geç yazılan, pek mistik bir eserdir; orada, İsa’nın Allah’ın oğlu olmasına işaret edildiği gibi, İsa’nın şahsiyeti de ilahi bir nur içinde gösterilmektedir. Yuhanna İncil’i Logos⁴ (söz) ile başlar ve Hz. İsa’nın Tanrı ile beraber var olduğuna vurgu yapar. Hz. İsa’nın ilk öğrencilerinden ve mucizelerinden bahseder. Hz. İsa’nın ölümünden önceki son haftasını anlatır. Hz. İsa’nın dirilişinden ve Hıristiyanlara görünmesinden söz eder. Yuhanna’nın, İncil’ini Efes’te veya Antalya’ da, 110 yılı civarında Yunanca yazdığı kabul edilir. Yuhanna’nın, Havari Yuhanna mı, yoksa Yunanlı filozof Yuhanna mı olduğu tartışılagelmiştir. Hıristiyanlarca genellikle havari Yuhanna olduğu kabul edilir.⁵

Şinasi Gündüz, Yuhanna İncili, Mesih dogması konusuna değinirken, bu dogmayı en iyi yansıtan kaynaktır. Gerek tarih gerekse muhteva yönünden diğer üç İncil’den ayrılmakla birlikte tamamıyla Hıristiyan imanının İsa’sını ön plana çıkaran bu İncil de temel diğer üç İncil’de bulunan malzemeyi kullanır. Yuhanna İncili aynı zamanda diğerlerinden bir diğer farkı bu malzemeyi bütünüyle tanrısal bir varlık olarak kabul ettiği oğul İsa Mesih anlayışı çerçevesinde yorumlayıp geliştirir. Yazılış tarihlerinin net olarak belirtilmediği İncillerden olan Yuhanna İncili’nin diğer İncillerden daha sonraki dönemlerde, muhtemelen 85-150 yılları arasında Efes’te derlenmiş olduğu ifade edilmekte olduğunu beyan etmiştir.⁶ Ayrıca İnciller yazıldıkları döneme göre sıralanırken Yuhanna İncili’nin ilk versiyonunun üçüncü döneme m.s.80-120 ait olduğu düşünülmektedir. Yuhanna incilinin başka versiyonları da bulunmaktadır. uhanna İncili’nin sonraki versiyonlarıyla Resullerin İşleri, Ebionitler İncili, Nazoranlar İncili ve  Petrus İncili gibi metinler ise son dönemde, yani 120-150 yıllarında oluşturulmuştur.⁷ Bunun yanında Yuhanna’nın Apokrif Kitabı’nda( Apocryphon of Johannis) İsa’nın Yahudilerce Nazoran olarak adlandırıldığı ifade edilir.⁸

Yuhanna incili, batın! bir özelliğe sahiptir ve özellikle de mesihle dünyanın mimarlığının ilahi planı olan Tanrının kelamıyla özdeşleştirilmesi noktasında Platoncu felsefeden etkilenmiştir. XVIII. yüzyılda, Yuhanna İncilinin kökeni konusunda başlatılan tartışma, o’nun tarihi değerini ve Hıristiyan ilahiyatındaki yerini açıklığa kavuşturmuştur. Dinler Tarihçiler, Yuhanna İncilini, dönemin dini akımları içine koymaktadırlar.⁹

Yuhanna’ya göre, henüz İbrahim yokken pre-existent bir varlık olarak var olanİsa, kendisini oğul ya da bedenleşmiş ilahi oğul, Tanrı’yı ise babası olarak takdim etmiştir.“Ben Tanrı’nın oğluyum… Öyle ki babanın bende benim de babada olduğumu bilesiniz ve anlayasınız”. (Yuhanna, 8/58) Yuhanna oğul ifadesini özel bir anlamda kullanmaya özen gösterir: Bütün insanlar Tanrı’nın çocuklarıdır, ama oğulları değildir; oğul olan, yalnızca İsa Mesih’tir.( Yuhanna,10/36-38) “Tanrı’nın kendi babası olduğunu söyleyerek kendisini Tanrı’yla ‘şit’ hale getirmesi”(Yuhanna,5/18) sebebiyle onu yargılamaktadır. Birçok Yeni Ahit araştırmacısı, İsa ile alakalı Yuhanna İncilinde ki bu materyallerin sinoptik İnciller olarak da adlandırılan diğer üç kanonik İncil’den farklı olduğuna dikkat çekmektedir. Yuhanna İncili’nde görülen İsa’ya ilişkin bu değerlendirmelerin İsa dönemine ait tarihsel gerçeklerden ziyade, İncil yazarı Yuhanna’nın da dahi olduğu Helenistik bir cemaatin görüşlerini yansıttığını düşünülmektedir.¹⁰

Hem yazılış tarzı hem de, muhtevası bakımından diğer üç İncil’den önemli farklılıklar gösteren bu metin, felsefi kavramların kullanıldığı belli bir dünya görüşünü, İsa’nın Tanrılığı düşüncesini ifade etmek maksadıyla kaleme alınmış olarak kabul edilmiştir. İsa’nın tanrılığına dair onda yer alan ifadelerin hiçbirisi, önceki İncillerde yer almaz. Teolojik olarak diğerlerinden farklı olduğu gibi, muhteva olarak da önemli farklılıklar gösterir. İsa’nın son akşam yemeği gibi Hıristiyanlık için temel öneme sahip olaylar Yuhanna’da yer almadığı gibi, aynı zamanda İsa’nın tebliğ süresi de ilk üç İncil bunun bir yıl olduğunu söylerken Yuhanna da iki yıldan fazla bir zamandır. Yuhanna’nın kitabı farklı konuları vurgular. İsa’nın doğumunu anlatarak başlayacağına, İsa’nın başlangıçtan beri Tanrı’yla birlikte bulunmuş, daha öncede bahsettiğimiz gibi beden alıp aramızda yaşamış olan Tanrı Sözü olduğunu açıklamakla başlar.¹¹

Yuhanna İncili 21 Bab’dır. Kitapta daha az sayıda mucizeden söz edilir ve bunlar İsa’nın bildirisini doğrulayan belirtiler diye anılmıştır. İsa’nın ölüp dirildikten sonra izleyicilerine defalarca görünmesine bu kitapta daha çok yer verilmiştir. Yuhanna İncili ayrıca İman konusunu güçlü bir biçimde vurgulamıştır. Dinleyicilerin İsa’ya gösterdikleri ilgi, iman edip etmemeleriyle ölçülmüştür. Sonsuz yaşam konusu ayrıca Yuhanna İncilin de vurgulanmıştır. Kitapta üzerinde durulan diğer bir konu, çoğu kez `Yahudiler’ diye geçen Yahudi önderlerin dinmeyen karşı koymalarıdır. Nitekim İsa’nın çarmıha gerilmesini isteyenler de bu önderlerdir. Bununla birlikte kitabın ana amacı, İsa’nın kim olduğunu açıklamaktır. İsa’ya `Söz’,  `Mesih’, `Tanrı Oğlu’, `İnsanoğlu’ ve daha birçok unvan verilir. İsa-Baba Tanrı ilişkisi konusundaki öğreti bu açıklamalarla iç içedir. İsa bu kitapta 109 kez Tanrı’yı `Baba’ diye anar. 23 kez de Tanrı’dan, `beni gönderen’ diye söz eder. İsa’nın Baba’ya dönmesinden sonra inanlılara gönderilen Kutsal Ruh’la ilgili öğretiyi de anmalıyız. Bundan başka İsa Tanrı’yla inanlılar arasındaki harikulade ilişkilerden söz eder.¹²

Alt Bilgiler

1. Aydın, Hıristiyanlık, s.45
2. Eliade, Couliano, “Dinler Tarihi Sözlüğü”, s.131
3. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.233
4. Logos: Kelam, İlahi akıl. Heraklit’e göre, ilahi logos dünyanın yaratılış ve tanzim edilişinde en mühim yer almıştır. Gnostik sistemlerde, 1. Hemen müstaki bir hipostas haline gelir, Allah ile düna arasında tavassut eden kuvvet o’dur. Hıristiyanlıkta İsa, ezeli logos ile birleştirilmiştir. (bak. Yuh. 1, 1: Kelam başlangıçta var idi ve Kelam Allah nezdinde idi ve Kelam Allah idi… (bknz. Schimmel, “Dinler Tarihine Giriş”,s.286)
5. Bayraktar, “Üç Dinin Tarihi-Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam” s.205, Schimmel, “Dinler Tarihine Giriş”,s.158
6. Gündüz, Hıristiyanlık, s.55-56
7. Gündüz, Hıristiyanlık, s.57-58
8. Gündüz, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, s.20
9. Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s.233
10. Gündüz, Hıristiyanlık, s.79, Gündüz, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, s.149-150
11. Aydın, Hıristiyanlık, s.45
12. Aydın, Hıristiyanlık, s.46

KAYNAKÇA

• Aydın, Fuat, Hıristiyanlık, Sakarya 2015
• Aydın, Fuat, Pavlus Hıristiyanlığına Giriş, Eski Yeni Yayınları, İstanbul 2011
• Bayraktar Mehmet ‘’Üç Dinin Tarihi Yahudilik İslam Hıristiyanlık’’ Say yayınları  2016
• Gündüz, Şinasi, Hırisiyanlık, İsam Yayınları, Ankara 2019
• Gündüz, Şinasi, Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı, MilelNihal Yayınları, İstanbul 2019
• Mircea Eliade,ıoan p. Couliano çev. Prof. Dr. Ali Erbaş, ‘’Dinler Tarihi Sözlüğü’’, İnsan yayınları, 2018